POLKOM - o komunikacji w Polsce

Rav5202

A
ajent - prywatny przewoźnik dysponujący własnym taborem, zapleczem technicznym i kierowcami, obsługujący wybrane linie na zlecenie ZTM; autobusy ajentów posiadają numery poprzedzone literą A;
akwarium - popularna nazwa wagonów 105N i pochodnych; wpłynęły nań takie cechy wagonu jak duża powierzchnia oszklona czy kanciaste pudło;

B
berlinka - określenie tzw. klasycznych wagonów typu K, które Warszawa zamówiła w liczbie 60 szt. przed wybuchem II Wojny Światowej, a ich produkcja skończyła się już w jej trakcie; wagony zostały wywiezione do Berlina, gdzie kursowały do 1945, a następnie zostały rewindykowane do Warszawy (tylko 51 szt.); kursowały do 1975 roku; kilka z tych wagonów zostało zachowane jako historyczne, kilkanaście jeszcze jeździ mniej lub bardziej przerobione jako techniczne;
bocian - popularne określenie wersji rozwojowych tramwajów 105N najczęściej stosowane w odniesieniu do wagonów 105Nf i Nm, ale bociany to także inne wagony posiadające pulpit zintegrowany (produkcji Elmoru) a więc 105Ng, 105N1k i 105N2k; motorniczy aby obsługiwać pedały wykonuje ruchy przypominające nieco brodzącego bociana - naciskanie od góry;
Bode - niemiecki producent napędów drzwiowych montowanych w przejściowej wersji wagonów 105 (105Nb) oraz 112N; charakteryzowały się odrębnymi silniczkami dla każdej połówki drzwi; napędy cechowały się wysoką awaryjnością i wszystkie z nich, poza dwoma wagonami (1381 i 3001) wymieniono; Bode produkuje również płaty drzwiowe dla autobusów - do spotkania w MANach, części neoplanów czy solarisów ajencyjnych; drzwi w wagonach metra Metropolis to również produkt tej firmy;
bus-pas - wydzielony i oznakowany fragment jezdni służący wyłącznie dla ruchu pojazdów jeżdżących zarobkowo (świadczących przewozy ludności), a więc autobusów miejskich, prywatnych i taksówek; w Warszawie w wielkich bólach udało się wytyczyć jedynie kilka bus-pasów m.in. na ul. Sobieskiego, na wiadukcie mostu Poniatowskiego, przed placem Zawiszy; choć przydałyby się na większości ulic w centrum to nikt nie ma odwagi ich wytyczyć;
brygada - najprościej ujmując: pojazd + kierowca; pojazd oznakowany zestawem dekoracji i numerem brygady, obsługujący linię według ustalonego rozkładu jazdy; w zależności od cyklu pracy kierowcy brygady dzielą się na jedno-, dwu- a nawet trzyzmianowe; w zależności od czasu kursowania brygady dzielą się na:
- całodzienne (tzw. całki) - kursujące przez cały dzień od 5 do 23, oznaczone pojedynczymi liczbami od 1 wzwyż;
- dodatki - kursujące w godzinach szczytu porannego (A) lub popołudniowego (B), a najczęściej w obydwu, oznaczone cyfrą poprzedzoną zerem (np. 06, 030 itp.); dodatek jest obsługiwany przez jednego kierowcę, przy czym ten sam kierowca nie musi jeździć rano i po południu na tej samej linii;
- maratony - kursujące w godzinach 7-15 pozwalają zwiększyć częstotliwość w międzyszczycie, oznaczone numerem z zakresu dodatków poprzedzonym zamiast zerem literką M; kilka linii posiada także maratony w rozkładzie świątecznym;
- BWL czyli brygady wieloliniowe, kursujące jednego dnia na dwóch liniach, oznaczone numeracją powyżej 51 (np. 63, 059 itp.).
W zależności od rodzaju pojazdu przewidzianego dla danego zadania brygady dzielą się na: pojedyncze, przegubowe, pojedyncze niskopodłogowe i przegubowe niskopodłogowe; planową kombinację poszczególnych typów brygad dla danej linii i danego zakładu określa maksimum;

C
CR (Centrala Ruchu) - centrum dowodzenia; nadzoruje prawidłowe wykonywanie zadań, przyjmuje zgłoszenia o wszelkich nieprawidłowościach, zatrzymaniach itp. - reaguje wysyłając odpowiednie jednostki (np. Nadzór Ruchu) lub powiadamia inne służby; przwoźnicy posiadają odrębne centrale;
CWS (T-4) - d. Centralne Zakłady Samochodowe, obecnie ZNA - Zakład Naprawy Autobusów - warsztaty naprawcze autobusów MZA; jeszcze kilka lat temu wykonujące po 170 napraw głównych rocznie, obecnie już tylko wegetują dla dobra resztek zatrudnionej tam załogi;

D
dechy - tablice czołowe i boczne z numerem linii oraz trasą - dawniej malowane na pilśniowych tablicach, ob. najczęściej wyklejane na tablicach z tworzywa (w tramwajach na blasze);
dekoracje - całość oznakowania liniowego autobusu lub tramwaju; najczęściej są to dechy albo wyświetlacze;
dozy - gniazda sterowania ukrotnionego, gniazda WS - umieszczone na przednich i tylnych ścianach wagonów służą do połączenia układów elektrycznych wagonów tworzących skład, obecnie dąży się do stosowania gniazd zintegrowanych - wszystkie elementy są łączone przez jedno gniazdo;
dyspozycja - wynajem autobusu do dyspozycji podmiotów prywatnych lub publicznych wg określonych stawek celem realizacji okazjonalnych (nieregularnych) przejazdów;
dżojstik - zadajnik jazdy w formie dżojstika zastępujący pedały jazdy i hamulca zamontowany w nowszych wagonach (bulwy, niskopodłogowe, typ 105Nz oraz modernizacjach);

E
ekspedycja - pawilon znajdujący się na terenie większych pętli. Miejsce pracy ekspedytora, który stempluje karty drogowe oraz kontroluje wykonywanie zadań przewozowych (punktualne odjazdy). W ekspedycji jest również miejsce, gdzie prowadzący pojazdy mogą odpocząć, czy załatwić potrzeby fizjologiczne;
extrówka (extra) - nocna linia służbowa dla pracowników MZA i TW; extrówki mają ustalone trasy i numery umieszczane na przednich tablicach; niektóre linie wyjeżdżają daleko poza Warszawę, np. do Mińska Mazowieckiego albo Góry Kalwarii; obsługę extrówek powierza się autobusom solowym;

F
film - "wstęgowy nośnik informacji" czyli przewijana płachta materiału z wymalowanymi numerami linii; pradawna, ale bardzo skuteczna forma zewnętrznej informacji pasażerskiej; obecnie stosowana jedynie w już części Jelczy 120M, w tym grodziskich, jednym Ikarusie 411, jednym gniocie (4550) i w Jelczu M181MB;
pojęcia "film" używa się również dla określenia wielkości skrzynki filmu w wagonach 13N - mały, średni i duży film; obecnie wszystkie "trzynastki", z wyjątkiem kilku drugich wagonów, posiadają fimy duże;

G
gniot - określenie niskowejściowego jelcza model M121M; etymologia wiąże się z nieudaną próbą adaptacji starej konstrukcji z lat 70-tych (PR110) do warunków lat 90-tych - wymagania niskiej podłogi, mówi się, że ludzie się w nim gniotą a nie podróżują;
gołębnik - potoczne określenie wyłącznika szybkiego - niedużej skrzynki na dachu niektórych wagonów;
gumki - potocznie o gumowych nakładkach na przedni zderzak Ikarusów serii 200; pełnią funkcje: zabezpieczającą zderzak w przypadku uderzeń przy małych prędkościach, ochronną - są zaślepkami uchwytów holowniczych oraz pomocniczą - ułatwiają "stanie na zderzaku" w celu np. wycierania szyby;

I
IFE - producent napędów drzwiowych montowanych seryjnie w nowszych wagonach typu 105 (późniejszych od wersji 105Nb) oraz 116N..; w wagonach z drzwiami odskokowymi, z wyjątkiem 112N, także płatów tych drzwi); napędy IFE zamontowano również w części starszych wagonów w czasie przeprowadzanych NG (oprócz tego stosowano bardzo podobne napędy firmy IGE); wszystkie wagony które otrzymały nowe napędy jednocześnie wyposażono w funkcję otwierania drzwi przez pasażera (guziczki);

K
korale - graficzna forma prezentacji przystanków i trasy danej linii znajdująca się na wewnętrznej stronie tablic bocznych;
KMKM - Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej;
kraniec (przystanek krańcowy) - w oficjalnej terminologii ZTM początkowy lub końcowy przystanek danej linii, wykorzystywany przeważnie dla kilkuminutowego tzw. postoju wyrównawczego;
kwadrat - klucz nasadowy do otwierania 'zamków' np. klap, skrzynek...; także określenie Jelcza 120M - egzemplarze z lat 1992-1994 (serie 42xx-44xx); również spotykane dla określenia dechy czołowej;

M
maksimum - plan określający ilości poszczególnych rodzajów brygad na określonych liniach z podziałem na zajezdnie;
modernizacja - termin obecnie najczęściej stosowany dla określenia wagonów, które przeszły w czasie remontu w ZNT gruntowne zmiany w wyposażeniu - układ rozruchu itp. oraz wyglądzie (więcej);
międzyszczyt - okres pomiędzy godzinami szczytu, czyli w godzinach 8-14;
Mesit - czeska firma produkująca m.in. tachografy tramwajowe (rejestrujące rożne parametry pracy wagonu, a przez to pracę motorniczego), stacyjki elektroniczne (identyfikujące motorniczych) oraz system sterowania z wnętrza wagonu położeniem zwrotnic;

N
naprawy zakładowe - często mylone z NC lub NB; naprawa o zróżnicowanym zakresie, niekiedy bardzo dużym obejmującym najczęściej blacharkę z powłoką lakierniczą, wewnętrzne obicia ścian, wymianę foteli, a także drobne naprawy powypadkowe;
NB (naprawa bieżąca) - nadplanowy remont autobusu z różnym poziomem zakresu prac naprawczych; obejmuje wymianę najbardziej zużytych komponentów pojazdu bez ingerencji w pozostałe; dodatkowo wymieniana jest większość poszycia (blacharka), wewnętrzne obicia, wykładziny, montowane są blachy na stopniach itp;
NC (naprawa całopojazdowa) - pierwszy generalny remont jaki przechodzą autobusy, obecnie po 8-10 latach eksploatacji; autobus w procesie NC jest kompletnie demontowany, konstrukcja jest konserwowana i uzupełniana, po czym składa się go od nowa, teoretycznie zastępując zużyte części nowymi, w praktyce - zastępując zużyte części częściami pomalowanymi; NC trwa od 10 do 15 tygodni;
NG (naprawa główna) - remont kapitalny pojazdu; w zależności od takich elementów jak ilość przejechanych kilometrów, wiek, stopień zużycia konstrukcji i podzespołów stosuje się różny zakres prac. W autobusach stosuje się określenia NB, NC, ODB; w tramwajach remonty dzieli się na NG I i NG II (zakres prac);
N (eNka) - wagony produkowane w Chorzowie i dostarczane do Warszawy od 1949 roku, powstały w oparciu o wzór niemieckiego KSW, posiadały również wariant doczepny; w latach 1964-1969 przekazywane do innych miast a zastępowane wagonami szybkobieżnymi 13N, 10 wagonów silnikowych i 10 doczep zostało przebudowanych w Warsztatach MZK na przegubowe (PN); w latach 90-tych sprowadzono z powrotem kilka szt. tych wagonów (nie wszystkie jeździły po Warszawie wcześniej), które okazyjnie jeżdżą dziś jako historyczne lub zostały przebudowane na robocze;
NR (Nadzór Ruchu) - każdy przewoźnik posiada własny NR; wzywany najczęściej do kolizji z udziałem konkretnych pojazdów, zatrzymań ruchu lub innych nieprawidłowości - w takich sytuacjach kieruje ruchem pojazdów; NR kontroluje również pracę podległych danej firmie kierowców/motorniczych (np. sprawdzanie umundurowania, posiadania biletów, realizacji zadań itp.); osobny NR posiada ZTM - kontroluje on przede wszystkim wykonywanie przewozów (zgodność z rozkładami)...;

O
ODB - odbudowa, czyli kolejne NC autobusów; ma za zadanie przedłużyć życie taborowi o następne 5 lat (w praktyce dużo więcej); odbudowy wykonywano w latach 1993-1994 w słupskiej Kapenie, a od 1995 do 2001 w Warszawie; zakres prac był podobny do NC, lecz obejmował także wymianę całej kratownicy (czyli podwozia) oraz malowanie czerwonego paska nad drzwiami; niektóre wozy przeszły nawet dwie odbudowy;
OC (obsługa codzienna) - codzienny rytuał po zjeździe do zajezdni: podstemplowanie karty drogowej, zatankowanie wozu, przejazd przez myjkę, szybki przegląd techniczny podwozia na kanale i zaparkowanie pojazdu na swoim miejscu; (OC w tramwajach);
odkurzacz - potoczne określenie przegubowego jelcza przywędrowało do Warszawy z Łodzi, gdzie jelcze z silnikiem mercedesa wydają dźwięki podobne do zasysającego odkurzacza; określenie znajduje także odbicie w kształcie pojazdu przypominającym popularny w PRL-u odkurzacz Zelmer;
ogórek - popularne określenie jelczy MEXów 272 produkowanych w Jelczu w oparciu o licencję czeskiej Skody RTO706, na taką nazwę wpłynęły obłe kształty konstrukcji, ogórki kursowały po Warszawie 20 lat, a najsilniej reprezentowane były do połowy lat 70-tych, kiedy zaczęły ustępować jelczom produkowanym na licencji francuskiego Berlieta; od kilku lat czynione są starania, aby wyremontować podwozie i tym samym wporwadzić do ruchu (np. na linii turystycznej) sprowadzonego do Warszawy w 2000 roku ogórka miejskiego, który na razie rdzewieje w muzeum w Norblinie;
OT (obsługa techniczna) - dokładniejszy przegląd techniczny pojazdu przypadający co określoną liczbę przejechanych kilometrów; ze względu na zakres prac wyróżniane są OT-1 i OT-2; (OT w tramwajach);
OSK (Ośrodek Szkolenia Kierowców, ul. Stalowa 77) - komórka MZA prowadząca szkolenia na prawo jazdy kategorii D; tam należy się udać w przypadku chęci zostania kierowcą autobusu; ale uwaga! - Ośrodek jedynie szkoli przyszłych kierowców; o zatrudnienie w MZA należy zatroszczyć się we własnym zakresie odwiedzając dział kadr w wybranej zajezdni; przy obecnych brakach kadrowych absolwenci kursów w OSK są rozchwytywani jak świeże bułeczki;
OTK-1, OTK-2 - wzorowane na pantografach Stemmanna pantografy krajowej produkcji: OTK-1 - pantograf pełny, OTK-2 - połówkowy;

P
pantograf - odbierak, urządzenie na dachu wagonu służące do kontaktu z przewodem jezdnym - pobiera prąd z sieci trakcyjnej, przymocowany do ramy (podstawy) spoczywającej na 4 izolatorach; może występować jako pantograf pełny (<>) lub połówkowy - z tzw. pojedynczym ramieniem (<), czyli stanowiący niejako połowę zwykłego (pełnego) pantografu;
za bezpośredni kontakt z przwodem jezdnym odpowiada część pantografu - ślizgacz z grafitowymi nakładkami;
parówka - potoczne określenie wagonów 13N ze względu na kształt pudła;
patron - kierowca lub motorniczy świeżo po ukończeniu kursu i przyjęciu do pracy w charakterze przez określony czas jeździ pod nadzorem kierowcy/motorniczego z odpowiednim stażem tzw. patrona;
pętla - obiekt drogowy służący do zmiany kierunku autobusu; pętle możemy podzielić na trzy typy: pętle wielostanowiskowe (terminale), pętle klasyczne (tzw. łezki) i pętle uliczne (kryteria), gdzie zmiana kierunku odbywa się przy użyciu sieci ulic; w potocznej mowie pętlą nazywa się kraniec;
piesek - mały wózeczek, który można podłożyć pod koła jednej osi wagonu lub pod kloc hamulca szynowego, gdy zablokowane są obie osie wózka, co umożliwia doprowadzenie uszkodzonego wagonu do zajezdni;
podcięcie - wykolejenie tramwaju przejeżdżającego przez iglicę zwrotnicy przez jadący za nim następny skład, jeśli ten przejeżdżając przez sanki dokona zmiany położenia zwrotnicy;
półkurs - przejazd pojazdu z krańca początkowego do końcowego (z pętli A do pętli B);
przebieranie się - zmiana dekoracji liniowej w sytuacjach gdy pojazd zmienia linię, na której kursuje;
Przejazd Techniczny - przejazd pojazdu bez pasażerów (na pusto) - najczęściej z PT mamy do czynienia w zjazdach awaryjnych, wyjazdach autobusu na podmianę itp.; osobną formą przejazdu technicznego jest PTR - Przejazd Techniczny Rozkładowy - tu przejazd konkretnego odcinka bez pasażerów jest regulowany rozkładem jazdy (służbowym), najczęściej przy zmianie linii na której autobus kursuje (BWL-ka), dawniej także jako PTR wykonywane były półkursy niektórych linii;
przetwornica - urządzenie tramwaju zamieniające prąd stały z sieci trakcyjnej o napięciu 600V na prąd, również stały, o dowolnym napięciu np. 40V w wagonach 13N i 105N.., czy 24V i 380V w 116N..; zasila różne układy wagonu; starsze przetwornice - wirujące emitują hałas, a konkretnie 2 silniki połączone w układ, nowsze, tzw. statyczne, pracują niemalże bezgłośnie i są skomplikowanym układem elektronicznym;
pudło - krótko mówiąc nadwozie wagonu tramwajowego - podstawowy element konstrukcji tramwaju;

R
rezerwa - część taboru stojącego na zajezdniach przygotowana do natychmiastowego wyjazdu i podmiany wozu, który uległ awarii lub z innych względów nie może dalej wykonywać przewozów, zajezdnia musi utworzyć rezerwy dla każdego typu brygady w zależności od rodzaju pojazdów. Czasem zbyt mała liczba sprawnych wozów powoduje wyjazd innego, niż przewidzianego w maximum pojazdu, najczęściej przegubowca zamiast solówki;
rezerwa dla prowadzących pojazdy oznacza określony czas pracy wykazany w grafiku, spędzany w zajezdni - prowadzący pojazd jest w gotowości do wyjazdu na wskazaną trasę; w Warszawie nie ma rezerw czynnych na mieście;

S
sanki - umieszczony na sieci trakcyjnej w odpowiedniej odległości przed zwrotnicą obwód przypominający sanki, służy do sterowania położeniem zwrotnic prądowych; motorniczy przejeżdżając "z prądem" powoduje zamknięcie pantografem obwodu i ustwienie zwrotnicy do jazdy w prawo na zwrotnicy, jadąc "bez prądu" czy z tzw. wybiegu - jazda w lewo na zwrotnicy;
sektor - wyznaczone i oznakowane miejsce na placu postojowym (wyjątkowo w hali) zajezdni, najczęściej dla kilkunastu pojazdów, każdy autobus, kiedy nie kursuje na liniach lub nie przechodzi napraw, powinien parkować w swoim sektorze. Ułatwia to odnalezienie autobusu przez kierowców, którzy wyjeżdżają na trasy. Sektory oznaczane są literami alfabetu, wyjątkowo na zajezdni "Stalowa" kolejnymi liczbami;
sprzęg - fizyczne połącznie wagonów tworzących skład; obecnie jako skrajne sprzęgi, ze względów bezpieczeństwa, stosuje się sprzęgi łamane;
szczyt - okres dnia roboczego cechujący się największymi potokami pasażerskimi; przypada na godziny 6-8 rano i 14-18 po południu;
Stemmann - producent pantografów m.in. połówkowych oryginalnie montowanych w wagonach 116Na/1 czy 105N2k/2000 oraz ściągaczy elektromechanicznych do tych i innych (OTK-1 i 2) pantografów; dawniej oryginalne Stemmanny montowano fabrycznie w wagonach 13N, później już tylko ich odpowiedniki;

Ś
świetlik - kaseta nad przednią szybą, w której zamontowany jest film lub wyświetlacz informujący o numerze linii;
święto - termin określający organizację komunikacji w niedziele, również soboty, jeżeli nie ma wyznaczonej odrębnej organizacji dla tego dnia, oraz we wszystkie dni ustawowo wolne - święta państwowe czy kościelne;

T
Tadiran - izraelska firma, która dostarczyła TW systemy łączności wyposażone w satelitarne namierzanie położenia wagonu oraz kontrolujące punktualność, "tadirany" umożliwiają kontakt z CR w kilku trybach (rozmowa, praca, awaria, alarm);
trolejbus - pośredni rodzaj pojazdu pomiędzy tramwajem a autobusem czyli autobus napędzany silnikiem elektrycznym zasilanym z sieci napowietrznej; w Warszawie spotykany w latach 1946-1973 i 1983-1995;
trójkąt - sposób zawracania pojazdów wymagający pokonania pewnego odcinka na biegu wstecznym - tor pojazdu kreśli wtedy trójkąt, trójkąt może być wykonany przez wjazd lub wyjazd z "bocznej uliczki" tyłem;
trumna - obudowa maszyn drzwiowych w autobusach miejskich marki Ikarus; jeśli biała to unikat;

V
Voith - jeden z dwóch producentów automatycznych skrzyń biegów w warszawskich autobusach;

W
wtyczka - brygada nie wykazana w rozkładzie; ZTM w umowach długoterminowych z przewoźnikami określa stałą ilość wozów w ruchu, lecz w procesie nieustannych zmian sieci komunikacyjnej zawsze pozostaje niewielka liczba brygad nie mająca aktualnie zatrudnienia w rozkładzie jazdy; takie rezerwy nie stoją jednak w zajezdniach (tam stoją inne), lecz wykonują normalne przewozy na różnych liniach "wetknięte" pomiędzy planowe kursy, najczęściej w kulminacyjnym momencie szczytu komunikacyjnego; wtyczka oznaczona jest numerem kolejnym, jeszcze za zakresem dodatków dla danej linii, poprzedzonym literą C dla wtyczek całodziennych lub D dla dodatków;
wiele wyjazdów i zjazdów do zajezdni odbywa się po innej linii w formie wtyczki - taka brygada oznaczona jest wówczas jako Dxy, przy czym y najczęściej jest zgodny z cyfrą jedności właściwej brygady, a x jest uzależniony głównie od cyfry dziesiątek właściwej brygady (np. brygada 3 linii X zjeżdża jako brygada D23 linii Y, a brygada 011 linii X zjeżdża jako D31);
w czasie zasileń przedświątecznych wtyczki maratonowe są numerowane od 031 wzwyż;
wyłącznik szybki - urządzenie, które bynajmniej nie wyłącza którejś z szybek, tylko zabezpiecza układ elektryczny tramwaju przed konsekwencjami zwarcia - szybko wyłącza powstały zbyt duży prąd; wyłączniki są monowane na dachach wagonów, obecnie na wysokości pierwszego okna po prawej stronie, w czasie NG; istnieje kilka ich typów (więcej);
wyświetlacz - elektroniczna tablica informacyjna składająca się z pikseli bądź diód świecących; obecnie stosuje się dwa podstawowe rodzaje wyświetlaczy: pikselowe (podświetlane rzędem białych diód, świetówką, bądź każdy płatek oświetlany jest własną diodą) i diodowe (świecące światłem własnym); obecnie w Warszawie można spotkać systemy informacyjne firm: Buse - w tramwajach, Fok-Gyem - ikarusy serii 41x, Emtal (matryce szwedzkiej firmy Mobitec) - tylko wozy firmy Connex, Pixel - do niedawna dominujący w neoplanach i nowszych jelczach, teraz praktycznie j.w. oraz R&G (niestety);

Z
zajezdnia (zakład) - obiekt zamknięty służący do garażowania taboru i jego bieżącej obsługi technicznej; absolutnie nie mylić z pętlą, bo wychodzi się na wieśniaka;
ZET (Zakład Ekspolatacji Tramwajów) - po prostu zajezdnia tramwajowa;
ZF - Zahnradfabrik - producent większości automatycznych skrzyń biegów w warszawskich autobusach; starsze ikarusy wyposażone są w mechaniczne przekładnie ZF; inne spotykane w autobusach komponenty firmy ZF to osie i układy kierownicze;
ZNA - Zakład Naprawy Autobusów CWS;
ZNT - Zakład Naprawy Tramwajów, czyli T-3 - zakład zajmujący się analogiczną "twórczością" co CWS, czasem wykonujący porządną 'robotę' w postaci modernizacji;
zwrotnica - element układu torowego pozwalający zmienić tor (kierunek jazdy) po którym porusza się tramwaj, o kierunku ruchu decyduje położenie zwrotnicy, o położeniu zwrotnicy decyduje motorniczy w zależności od typu tejże:
w sposób radiowy pokrętłem na pulpicie dla zwrotnic sterowanych tą drogą,
rzadziej już - w przypadku zwrotnic prądowych - przejeżdżając w określony sposób przez sanki; ten typ sterowania naraża na wykolejenia przez tzw. podcięcie;
ręcznie zwrotnikiem - zwrotnice bez sterowania lub powyższe, gdy zawiedzie sterowanie;
zwrotnik (kij, wajcha) - specjalny pręt z uchwytem i spłaszczoną końcówką służący do ręcznej zmiany położenia zwrotnicy;

Ż
żaba - najbardziej zmodernizowany skład 13N - drugi wagon przebudowany na doczepę czynną - bez kabiny motorniczego, pierwszy dostał nowy pulpit czy dwa światła przednie, a oba wyposażono m.in. w drzwi odskokowe i układ elektryczny zbliżony do typu 105N, (więcej);
również węzeł na skrzyżowaniu ulic Odrowąża, św. Wincentego i 11 Listopada.

Najczęściej spotykane określenia poszczególnych typów pojazdów: 13N parówa (skład 821+ 818 = żaba), wagon z czubem
105N akwarium, kaplica, trumna
105N2k tyrystor
105N2k/2000 bulwa, delfin
112N batyskaf, balia, brzydkie kaczątko
116N czołg, U-boot, dyliżans, kłapouch (3002, 3003 = łabądek, kaczor)
120N pesa, sepsa
123N cegiełka, efpees, hipolit,
Ikarus 280 przegub, ikar, hungar, hebel (z manualną skrzynią = lewar)
Ikarus 260 solówka
Jelcz M11 jelczarus, mix, mig
Jelcz 120MM kwadrat, karton (Jelcz z PKS Grodzisk = pyrkawka)
Jelcz 180M/B10M volviak
Jelcz M121M gniot (4550 = Biała Dama), trabant, mydelniczka
Jelcz M181M odkurzacz (7690 = mercynka, mercedes), grzechotnik
Ikarus 405 knypek
Ikarus 435 pchacz (7272 = killer)
DAB LS575 jaszczurka, schoolbus
Neoplan N4020 sztywniak, deskorolka, nerwoplan (6455 = dziadek)
Solaris U15 sztywniak, deskorolka, solniczka, solarium, solarka
Solaris U18 wielbłąd
Solaris Urbinetto urbinetka, pszczółka
metro serii 81 rusek
Metropolis alstom, hiszpan
pociąg SKM kaczokolejka, feniks z popiołów, żaba w czepku

Najczęściej spotykane określenia pojazdów z poszczególnych zajezdni:
R-3 Mokotów Gołkowiak
R-4 Żoliborz Pingwin
R-11 Kleszczowa Kleszcz
PKS Grodzisk Grodzio
R-7 Woronicza Ślimak
Connex Konio, Condonex
Mobilis Mobi, Mobi-Lisek
ITS Michaś, Adam

Częściej i rzadziej spotykane określenia linii ZTM:
22 Łabędzie
25 Ćwiartka
111 Pałki
116
122
195 Żoliborska
Święta
Trójca
121 Nasze zero albo Złota Strzała Żoliborza
122 Dwójki
124 Psy
125 Jedna ósma
127 Emka
155 Piątki
169 Dziewiona
175 Samoloty
188 Ósemki albo Bałwanki
189 Mediolan
191 Warchoły
517 Siedemnastka
520 Jotka
522 Betka
E-1 Erazm
E-2 Edward

9 - Szpanerka
13 - Zło
20 - VAT, Jednotor
21 - Żerańka
33 - Trójeczki
36 - Wyścigówki
111 - Jedynki
145 - Mleczaki
160 - Grzybek
174 - Pustaki
190 - Zakretowstręt, Chmarek
(to pierwsze to już nieaktualne bo skręca w Powstańców)
202 - Kółeczka
390 - Wileniaczek, Dziecko
410 - Korkociąg, Dziesiątki
169 - Sześć na dziewięć.xdd
500 - Zera
508 - Lew
512 - Dwunastka, Zaciszanin
517 - Uniwersal, Bardzo dobre połączenie, Żyrardowo
527 - Arkadia
718 - Deszczu Strugi
805 - Pustelnik
E-4 - eCzwóreczka

Jamnik